تحلیل علی لایه‌ای (Causal layered Analysis) که به اختصار به آن (CLA) می گویند، اولین بار توسط سهیل عنایت الله در سال ۱۹۹۸ ارائه گردید و به مرور کاملتر و دقیقتر مورد بررسی و تکامل قرار گرفت.
به عنوان یک تئوری، CLA به دنبال ادغام تجربه گرا، تفسیری، انتقادی و یادگیری عملی حالت دانستن (در رابطه‌ای کمتر می‌توان آن را ترکیبی از علوم محض، علوم اجتماعی، فلسفه و اساطیر دانست). به عنوان یک روش، ابزار در پیش‌بینی آینده نیست بلکه موجبات ایجاد فضاهای دگرگون‌شونده را در خلق آینده فراهم می‌کند. همچنین به احتمال زیاد در توسعه موثر – عمیق تر، فراگیر و طولانی تر – سیاست‌گذاری‌ها استفاده می‌شود.
تحلیل علی لایه ای متشکل از چهار سطح است : گفتگو (litany)، علل اجتماعی (social causes)، گفتمان / جهان‌بینی (discourse/world-view) و اسطوره / استعاره (myth/metaphor).
- سطح اول گفتگو: نمایش بلامنازع رسمی از واقعیت. مربوط به آمارهای رسمی و رسانه‌ای می‌شود، مشخص‌ترین سطح تحلیل می‌باشد.
- سطح دوم سطح علل اجتماعی است: که دارای دیدگاه سیستماتیک است. اطلاعات مربوط به سطح یک در این سطح توضیح داده می‌شود. مجموعه‌ای از فاکتورهای اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی و اقتصادی در سطح مطرح و مورد تحلیل قرار می‌گیرند. تفاسیر در این سطح براساس داده‌های کمی، توضیحات تکنیکی و تحلیل‌های دانشگاهی صورت می‌گیرد. اهمیت این سطح در درگیری کامل فاکتورها در تحلیل و کشف عوامل موثر بر رویدادهاست.
- سطح سوم جهان‌بینی/ گفتمان است: در سطح عمیق‌تر و در ناخودآگاه و ایدئولوژی‌ها قرار دارد، جهان‌نگری و فرضیات مربوط به آن در این سطح بدون نتیجه‌گیری صورت می‌پذیرد. هدف در این سطح پیداکردن فرایند عمیقتری از اجتماع، زبانشناسی و فرهنگ با توجه به فاعل و سیستم ثابت است( یعنی تا کنون از دید دیگران به موضوع توجه می‌شده‌است از این سطح به بعد فقط به دید ماهیت موضوع و سیستم مربوط به آن توجه می‌شود)، در این سطح چهار زیر سطح تعریف می‌شود که گفتمان‌ها بیشتر در این سطوح اتفاق می‌افتد. منافع ذینفعان؛ شرایط ایدئولوژیک( مثل اقتصادگرائی در مقابل ثبات‌گرایی در مقابل نئومارکسیست)؛ جهان‌نگری‌های تمدنی( مثل غرب، اسلام و کنفسیوس)؛ و معرفت‌شناختی (مثل پست‌مدرن، مدرن و کلاسیک)
- سطح چهارم اسطوره/ استعاره است: عمیقترین سطح و وابسته به احساسات ناخودآگاه از موضوع می‌باشد. تمرکز در این سطح روی داستان‌های عمیق، کهن‌الگوهای جمعی و بعد ناخودآگاه مشکل یا تضاد می‌باشد. در این سطح زبان کمتر نقش دارد و بیشتر توجه به تحرک تصورات ذهنیست، با تماس با قلب به جای خواندن از سر. بیشترین مبحث مربوط به ساختارشکنی و ترسیم دوباره استعاره‌های معمول می‌باشد.
بیشترین نقش این تئوری و همچنین روش در آینده‌پژوهی ایجاد فرایند رفت و برگشت میان سطوح برای خلق تفکر همه جانبه و چند سطحی (متکثر) در پیدا کردن آلترناتیوهای آینده‌پژوهی است تقسیم‌بندی این سطوح را از نظر مدت و واقعیت را در تصویر زیر مشاهده می کنید.
